مایی - شیر دوست

جیراکش

گیلکی (Guilaki):

وَرِنَ چیسه؟

وَرِنا(ورنَ ، ورنه : varena) نوˇمی ایسه اوستا (مزدیسنویون آسمونی ماتَک*) مئن که گیلوˇن سرزمین اطلاق بُوˇده.گرچی اوستا مئن امه مردموˇنه پیرو دروغ بنویشته ولی خو امه اوتوری که مقدونین و اربوˇن و مغولوˇن و روسون جلو امه ساموˇن جی دیفاع بُوˇدیم کیانیون شاهوˇن جلو نی امه سرزمین دفاع بُوˇدیم. البته امه که زرتوشتیون جلو دفاع بوˇدیم و اوشون دین زور شمشیر امره قُبیل نُوˇدیم اَنی انی مزدیسنا دین پیروی بوˇدیم نه زور امره بلکن امه اختیار و خواست امره ، هیتو که اربوˇن سر فرود نردیم ولی بد موسلمونَ بُوˇیم.

«چهاردهمی خورؤم کشور و سامؤنی  که مو - اهوره مزدا - بیافریم «وَرِنَ» چارگؤشه بو که فریدون - اژی دهاک کوتنه کس - اؤره بزاسته بوبو.- اوستا ، وندیداد،فرگرد یکم، بند18»

ای وˇوته خرده اوستا جی بیرون هکشیم:

زور بدهاد ته ای هوشبام(سو ورچهِ،سو دفر)هینه واسی اونهِ او پیله تر همه جیِ او اورمزدا امه سرور و پیله ترهِ برگزیم سرنُگونیهِ پتیاره اهریمنِ واسی، سرنگونیِ دیو خشم خونی کاراَوزارِ واسی ، سرنوگونیِ مازندرون دیووˇن واسی ، سرنوگونیِ  وَرِنَ *همته دیووˇن و دروغپرستوˇن واسی.                  

       «خرده اوستا،هوشبام/2»

*ماتک matak: کتاب

* *ای فقره یسنا 27 فقره ی 1 جی ویته ببوکه - فقره ی 32 هرمزدیشت هم نیگا بوکونید.

اما مازندروˇن دیوون و ورن دروغپرستوˇن که او زمون(زمات) هله به دین دیباره آریاییونِ بُمُونسه بُوˇن دیووˇن و آریایی خودایوˇن سیتایش گودن.تونین به جلد اول یشت س 57 و جلد دووُم س 75 وَگَرد بوکونید.

1-خورده اوستا، ابراهیم پورداود تفسیر.

______________________________________________________________________________

فارسی واگردان(Persian):

وَرِنَ چیست؟

وَرِنا(ورنَ ، ورنه : varena) نامی است که در اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان به سرزمین گیلان اطلاق شده است. گرچه در اوستا مردم گیلان را پیرو دروغ نوشته اند ولی ما همان طوری که در برابر مقدونی ها و عرب ها ، مغولان و روس ها در برابر سرزمین خودمان دفاع کردیم در برابر شاهان کیانی هم از سرزمین خودمان دفاع کردیم.

البته ما که در مقابل  کیانی های زرتشتی نیز مقاومت کردیم و دینشان را با زور شمشیر نپذیرفتیم ولی تدریجا از دین توحیدی مزدیسنا پیروی کردیم ولی نه با زور بلکه به خواست و اختیار خودمان. همان طوری که دربرابر عرب ها مقاومت کردیم ولی بعد ها خودمان به شناخت مسلمان شدیم.

«چهاردهمین سرزمین و کشور نیکی که من - اهوره مزدا - آفریدم «وَرِنَ» چهارگوشه بود که فریدون - فرو کوبنده ی اژی دهاک - در آن زاده شد.- اوستا، وندیداد،فرگرد یکم، بند18»

این متن رو از خرده اوستا بیرون کشیدم:

درود بر تو ای هوشبام(سه مرتبه)از این رو او را ، آن بزرگتر از همه را آن اهورامزدا را بزرگ و سرور برگزینیم،از برای برانداختن اهریمن نابکار ، از برای برانداختن دیو خشم خونین سلاح، از برای برانداختن دیو های مازندران ، از برای برانداختن همه ی دیوها و دروغپرستان وَرِنَ(دیلم و گیلان)*             «خرده اوستا،هوشبام/2»

*این فقره از یسنا 27 فقره ی 1 برداشته شده - به فقره 32 هرمزد یشت هم نگاه کنید.

راجع به دیو های مازندران و دروغپرستان گیلان که به دین قدیم آریایی ها (خورشیدپرستی،ماه پرستی و...) بوده و دیوها یا پروردگاران کهن آریایی را می ستودند.به جلد اول یشت ها ص 57 و جلد دوم ص 75 مراجعه شود.

1-خرده اوستا،تفسیر ابراهیم پوداود.

__________________________________________________________________________________

انگلیسی واگردان(English):

؟what is Varena

 Verena name in the Avesta, the Zoroastrian holy book is called the land of Gilan. Although in the Avesta Gilan people have written, followers of falsehood but we as, against Macedonian, Arabs, Mongols and Russians to defend our land, we have to defend our land against the Kings Kiyani.
As we resistance against the Arabs, but then we got to know a Muslim.

Of course we also resistance against Kiyani Zoroastrian religion by the sword, we rejected the monotheistic religion Zoroastrianism, but eventually complied, but not by force, but we wanted to give ourselves. As we resistance against the Arabs, but then we got to know a Muslim.

Fourteenth land and good country that I - Ahurah Mazda - created "Varena" four corners of the Fereydoun - ripping down the Azhy Dahak -was born in Avesta, Vendidad, Fargard I, paragraph 18

The sub-text of the Avesta milked:

 Peace be upon you, O Hushbam (three times), so it's him, it's bigger than all of Mazda's big and choose the server, to overthrow the evil of the wicked, to overthrow the bloody rage demon arms to overthrow the demon of Mazandaran, the to eliminate all the monsters and falsehood Worshipers Varena (Guil and Deylam) "Retailers Avesta, Hvshbam / 2"

* This item has been removed from Yasna 27, paragraph 1. hormozd Yasht look at paragraph 32. Mazandaran and Gilan falsehoodWorshipers demon of the ancient Aryan religion (sun Worshipers, moon worship, etc.) and Demons or The Lord of the ancient Aryan Praiseed Volume 57 and Volume II, p. 75, see p Yasht.

Retail Avesta, Ibrahim Pourdavud interpretation.

گبر «gabr» : کافر

فهمسن «fahmesaen» : فهمیدن

رادوار «radavar» : رهگذر

رادوار رس «radavar ras» : خط عابر

رادوار پورد «radavar purd» : پل عابر

دوارستن ، دوارسن «davarsaen» : گذر کردن ، رد شدن ، عبور کردن

وینارتن «vinartaen» : تنظیم کردن

وس «vas» : بسیار ، زیاد ، خیلی

میش : قارچ

پزیئن «pazien» : پزاندن

واکیرم داکیرم «vakiram dakiranm» : کج و مأوج ، کج و لوچ

سرنیویسی : ثبت نام

سیا : کوه

گر «gar» : کوه

سند «send» : سن

شنگرد «shangard»، شگرد : طرز ، شیوه ، روش

تان : کانون(در فیزیک)، مرکز

وزنگه «vaezaenga» : میانه ، وسط ، مرکز

دمیشتن «demishtaen» : شاشیدن

دمیز «demaz» : شاش ، ادرار

ژفر «zhaefr» : ژرف

شورم «shuraem» : مه

سوکاسوک «sukasuk» : عمود

سوجیئن «sujien» : سوزاندن

سنجسن «sanjesaen» : سنجیدن

دوستا چه ولاوی شیـــشه و و نفــتی کله / چه کوشکه در کوشکی خانه و چه خرفی کله

چه شار ، چه شــمس ، په شــلوار پابـــره / شــــون و ول وارنـــگ و یکیــنه دوستـــه وره

***«پیر شرفشا»***

ولاو : گلاب

خرف : سرخس

شار : شال

پابره : لبه

اوی : بی

ول : گل

ته که می شی بمو چاره بیاموج / که این تاریک شوانرا چون کرم روج

گــهی واجم که کی این روج آیـو / گهی واجـم که هرگـز وانه ای روج

***«باباطاهر»***

مو : من

آموجیئن : آموزاندن

شو : شب

روج : روز

بازار سنتی محلی هفتگی شهر آستانه اشرفیه روزهای دوشنبه و پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای آستانه اشرفیه:

بازار سنتی محلی هفتگی كیاشهر   روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی دستك   روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی دهشال   روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی دهکا روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی تجن گوکه روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی چهارده روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی لسکوکلایه روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهرانزلی روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای بندر انزلی:

بازار سنتی محلی هفتگی حسن رود روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی زیبا كنار  روز پنجشنبه ها

بازار سنتی محلی هفتگی كپورچال روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر املش روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای املش:

بازار سنتی محلی هفتگی رانكوه روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر تالش روز پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای تالش:

بازار سنتی محلی هفتگی اسالم  روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی لیسار روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی حویق روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی خلیفه آباد روزیکشنبه

بازار سنتی محلی رامسر شنبه و سه شنبه است

بازار سنتی محلی هفتگی سادات شهر رامسر چهارشنبه است

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای رشت:

بازار سنتی محلی هفتگی كوچصفهان  روزهای یكشنبه و چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی لشت نشاء روزهای شنبه و سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی لولمان روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی خشكبیجار  روزهای دوشنبه و پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی خمام  روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شاقاجی روز پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی سنگر روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی جورشر روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی آقا سید شریف روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر رودبار روزهای دوشنبه و پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای رودبار:

بازار سنتی محلی هفتگی منجیل    روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی لوشان   روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی رستم آباد روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی رودسر  روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای رودسر :

بازار سنتی محلی هفتگی كلاچای روز پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی رحیم آباد روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی چابكسر روز چهار شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر رضوانشهر چهارشنبه ها

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای رضوانشهر:

بازار سنتی محلی هفتگی پره سر  روز  سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی پونل روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر سیاهكل روزهای دوشنبه  و پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای سیاهكل:

بازار سنتی محلی هفتگی دیلمان  روز سه شنبه   

بازار سنتی محلی هفتگی پیر كوه  روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی تازه آباد جنگاه روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر شفت روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای شفت:

بازار سنتی محلی هفتگی چوبر  روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی جیرده روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شیخ محله روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر فومن روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای فومن:

بازار سنتی محلی هفتگی گوراب پس روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی گشت رودخان روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی آلیان روزپنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی زیده روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی خشک نودهان روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای لاهیجان

بازار سنتی محلی هفتگی رودبنه  روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی پاشاكی روزهای شنبه و سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی لفمجان روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شیخعلی کلایه روزشنبه

 بازار سنتی محلی هفتگی شهر لنگرود روزهای شنبه و چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای لنگرود:

بازار سنتی محلی هفتگی كومله  روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی اطاقور روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شلمان روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی چمخاله روز  جمعه

بازار سنتی محلی هفتگی لات لیل روز  جمعه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر صومعه سرا (سوماسرا)  روز یكشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای صومعه سرا :

بازار سنتی محلی هفتگی تولم شهر (مرجقل)یا جمعه بازار روز پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی گوراب زرمیخ روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی هند خاله   روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی نوخاله   روز پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی ضیابر روز دوشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی كسما روز چهارشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی طاهر گوراب روز پنجشنبه

بازار سنتی محلی هفتگی اباتر روز سه شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی شهر ماسال روز شنبه

بازار سنتی محلی هفتگی بخشهای ماسال:

بازار سنتی محلی هفتگی شاندرمن روز پنجشنبه

گیلون هفتگی واجارون هر روج ( بیه پیش و بیه پس) مئن یکته شهر مئن ایسه که شاید عیده روجونه مئن دوس بدارین بودونید کی گیلون هفتگی واجارون برنومه چیسه. ای برنومه شیمه به ننم.
بازار های هفتگی گیلان هر روز ( در شرق و غرب گیلان) در یک شهر دایر است. شاید در روز های عید دوست داشته باشید که ای برنامه ی بازارهای هفتگی گیلان چگونه است. این برنامه را برایتان میگذارم.

شنبه :

بیه پیش : توابع آستانه(دهشال)-توابع املش ( رانکوه)- لوشان توابع لاهیجان ( پاشاکی ، شیخعلی کلایه) - لنگرود و توابع (اطاقور) -  رامسر

بیه پس : انزلی - توابع تالش (اسالم) - توابع رشت (لولمان)- لشت نشا - توابع فومن(گوراب پس) - ماسال

یکشنبه :

بیه پیش : توابع آستانه (دستک) - رودسر

بیه پس : توابع تالش (خلیفه آباد) - کوچسفهان - خمام - منجیل - توابع شفت (چوبر)-(سوماسرا) صومعه سرا - توابع فومن (گشت رودخان)

دوشنبه:

بیه پیش : آستانه - توابع رودسر (رحیم آباد) - سیاهکل - توابع لنگرود (کومله ، شلمان)

بیه پس : توابع انزلی (کپورچال) - توابع تالش (لیسار) - خشکبیجار - سنگر - رودبار - شفت توابع - صومعه سرا(گوراب زرمیخ ، هندخاله، ضیابر)

سه شنبه :

بیه پیش : توابع آستانه (دهکا ، چهارده) - املش - دیلمان - توابع لاهیجان ( رودبنه ، پاشاکی ، لفمنجان) - رامسر

بیه پس : لشت نشا - توابع رضوانشهر (پره سر) -  توابع صومعه سرا( اباتر)

چهارشنبه :

بیه پیش : چابکسر - کیاشهر - توابع رودبار (رستم آباد) - توابع سیاهکل ( تازه آباد جنگاه ، پیر کوه) - لنگرود - توابع رامسر ( سادات شهر)

بیه پس : توابع انزلی (حسن رود) - توابع تالش (حویق) - کوچسفهان - توابع رشت (آسید شریف) - رضوانشهر و توابع (پونل) - توابع شفت ( جیرده ، شیخ محله) - توابع فومن ( زیده ، نودهان) - توابع صومعه سرا( کسما)

پنجشنبه :

بیه پیش : آستانه - رودبار - کلاچای (از توابع رودسر) - سیاهکل

بیه پس : توابع انزلی (زیباکنار) - تالش - خشکبیجار - توابع رشت (شاقاجی) - توابع فومن(آلیان) - توابع صومعه سرا ( نوخاله ، تولم شهر ، طاهرگوراب) - از توابع ماسال (شاندرمن)

جمعه :

بیه پیش : توابع لنگرود (چمخاله ، لات لیل) - سابقا لاهیجان ( که امروزه دایر نمیشود)

بسیاری از خانه های قدیمی جای خود رابه خانه های چند طبقه داده است تا چهره مدرنتیته در این روستا بخوبی نمایان باشد، اما دراین میان هنوز هم مکان ها و خانه هایی از روستا هستند که چهره وبافت قدیمی خود را حفظ کردند .

در زیر بخشی از خانه های قدیمی روستا به تصویر کشیده است که برخی قدمت بیش از ۵۰ وصد سال دارند.

طرز تهیه:

نكات:

نوروز  جمشیدی شمره موارک ببی

هینه واسی بوتم نوروز جمشیدی چون کی خیلی شون گونن ای نوروز ایرونیون شی نیه و بابلیون و ... جی وام بیتنه ایسه

بژ ای نوروز ایرونیون شی ایسه چره کی جمشید پرداتی(پیشدادی) اینه بونایدِ بنا

روزان ابری

شبان وارانیم من

تی چیشمان مئن

زیدانیم من ...

ترانه ی پاپ گیلکی

عاشق تنها از مسعود درویش

بوتم وهار زمته شاید ای آهنیگ دومبال گردنین ، هینه واسی شیمه واسی بنم شیمه جون واج بَی !×!

وهارای وهارای / الون موقه کارای

1- گول پامچال - بهروز حقیقی

2-  گول پامچال - بانو روحبخش

3- گول پامچال - زهره جویا

4- گول پامچال - بیکلام:انوش جهانشاهی

5- گول پامچال -بیکلام : احمد پژمان

6-گل پامچال - فارسی : بیژن بیژنی

به زودی پنج نمونه فونت گیلکی ارائه خواهد شد.
(95/8/6)

برگزاری این مراسم در فاصله بین دو زمان کهنه و نو بود. در زمانی که دورۀ کهنه به پایان می‏رسید و زمان نو در پیش بود، مردم با برگزاری آداب و مراسم ویژه‏ای به استقبال نوروز می‏رفتند و همگام با طبیعت آرزوی بهروزی و سلامتی می‏کردند و برای حیاتی نو و تولدی دیگر آماده می‏شدند و با نوروز خوانی و بسیاری از آداب و سنن دیگر از نوروز خجسته و میمون استقبال می‏کردند.

١- عروس گوله‌ی(̉arus guley ): عروس گوله‌ی یک آیین نمایشی است که تا حدود چهل- پنجاه سال قبل، پیش از نوروز، برگزار می‌شد. امروزه این آیین نمایشی سراسر شاد، به لحاظ توسعه و نفوذ رسانه‌های جمعی و گسترش راه‌های ارتباطی، در دورترین آبادی‌های گیلان هم اجرا نمی‌شود. زمان برگزاری مراسم عروس گوله‌ی حدود نیمۀ دوم اسفند ماه بود. گروه نمایش پس از غروب آفتاب خانه به خانه راه می‌افتادند و در حیاط و فضای جلوی خانه برنامۀ عروس گوله‌ی را اجرا می‌کردند. بازیگران اصلی این نمایش چهار نفر بودند که با ساز زن و نقاره چی و کولبارچی و سرخوان، تعدادشان به هفت نفر می‌رسید. سرخوان، خواننده شعر عروس گوله‌ی بود و چهار بازیگر اصلی نمایش عبارت بودند از: غول، پیر بابو، عروس گولی و ینگه و مراقب عروس گوله‌ی.

١- غول: غول به باور مردم گیلان، موجودی افسانه‌ای، درشت پیکر و ساده لوح بود. در این نمایش چهرۀ مرد جوان تنومندی را با زغال یا دوده سیاه می‌کردند، دو شاخ گاو برسرش می‌گذاشتند، دمی از جارو برای او درست می‌کردند، دسته‏ای از ساقه و پوشال خشکیدۀ برنج (کولوشkuluš) به دست او می‏دادند و چند زنگ بزرگ آفتابه‏ای و زنگوله نیز بر کمر، پا و لباسش می‏آویختند و گاه دسته‏های بزرگ ساقه و پوشال خشکیدۀ برنج را برشکم و سینۀ او می‏بستند و او را به شکل و قامتی وحشتناک و مضحک در می‏آوردند و آمادۀ اجرای نقش می‏کردند.

 ٢- پیر بابو: چهرۀ بازیگر پیر بابو(pir bâbu) را هم با زغال سیاه می‌کردند و کلاه قیفی بر سرش می‌گذاشتند و ریش و سبیلی از دم اسب برای او درست می‌کردند. پیر بابو لباسی کهنه و مندرس بر تن می‌کرد و یک چوبدستی برای دور کردن غول از اطراف عروس گوله‌ی در دست داشت.

 ٣- ناز خانم یا عروس گوله‌ی: نقش عروس گوله‌ی را هم پسر جوان یا نوجوانی بازی می‏کرد که لباس محلی بر تن داشت و کمی خود را با وسایل آرایش سنتی، بزک کرده بود. او گاه زنگ‌هایی برای نواختن به هنگام رقصیدن در دست می‏گرفت.

 ۴- ینگه: ینگه عروس هم پسر جوان یا نوجوانی بود با لباس و آرایش محلی و متفاوت با عروس.

  ۵-کولبارچی: یک نفر کیسه‌ای بر پشت گرفته ، همه جا با گروه همراه بود. پس از پایان نمایش کولبارچی، تخم مرغ، برنج و سایر مواد غذایی و هدایایی را که صاحب‌خانه می‌داد، درون کیسه‏اش می‏گذاشت و به دنبال گروه حرکت می‏کرد. داستان این نمایش مبارزۀ غول و پیر بابو بود. غول می‌خواست عروس را برباید و پیر بابو مانع می‏شدکه غول به عروس او دست یابد. این مبارزه و کشمکش مدتی به طول می‌انجامید و سرانجام غول فرار را بر قرار ترجیح می‏داد. شعر عروس گولی بسیار ساده، طنز و گاهی هجوآمیز بود. این نمایش با رقص و شعر و شوخی سبب خنداندن و شادی مردم می‏شد. و مردم نیز به نوعی با واگویه کردن و دست زدن در نمایش شرکت می‌کردند.

 ٢- نوروزی خوانی: یک هفته مانده به شب عید، چند نفر شب هنگام فانوس به دست می‌گرفتند و دو چوب برداشته به هم می‌کوبیدند و به حیاط خانه مردم می‌رفتند. به در هر خانه‏ای که می‌رسیدند اجازه نوروزخوانی می‌گرفتند و این شعر را می‏خواندند: “در اول عرض من باشد سلامی تو ای آقای من، خوش فکر عالی بده اِذنی بخوانیم چند کلامی” و اگر صاحب خانه مشکلی نداشت، مثلاً کسی از اعضای خانواده او در آن سال فوت نکرده بود، یا بیمار در خانه نداشت، به آنها اجازه می داد. نوروزی خوان‌ها نیز اشعاری را در مدح ائمۀ اطهار(ع) می‌خواندند، بعد از آن صاحب خانه هدیه‌ای مثل پول، برنج یا تخم مرغ به آنها می‌داد. آنگاه نوروزی خوان‌ها از حیاط خانه به خانه بعدی می‌رفتند و این کار در تمام محل اجرا می‏شد. نوروزی خوان‌ها معمولاً بعد از اجرای مراسم به صاحب‌خانه، یک شاخه شمشاد به عنوان نماد سبزی و نیک‌بختی، هدیه می‌دادند و اگر صاحب‌خانه در خانه حضور نداشت، شاخه شمشاد را بریکی از ستون‌های ایوان خانه نصب می‌کردند. 

تیرما سیزه

تیرماسیزه یا تیرماسینزه یکی از آیین های سنتی شرق گیلان و مازندران است که مبتنی بر گاه‌شماری محلی این مناطق می‌باشد و ریشه در جشن باستانی تیرگان دارد. در واقع تقویم های محلی امروز گیلان و مازندران این رسم را همچون میراثی از گاهشماری کهن ایرانی در خود نگه داشته است. این جشن در فرایند تغییراتی که در نگه داشتن زمان در دوره های مختلف در این یا آن بخش از حوزه های فرهنگ ایرانی روی داده، تحول یافته است. از این گونه بود جشن مهرگان که در مهرروز (١۶مهر) برگزار می‌شد و جشن تیرگان در تیر روز (١٣تیر) انجام می‌گرفت و با نام “جشن آب ریزان” در نقاط مختلف گیلان وجود داشت.

این جشن در گیلان به نام “تیرما سینزه” در سیزدهم تیرماه محلی (دیلمی یا طبری) باقی مانده است. تیرما سیزه مانند بسیاری از آیین ها و مراسم سنتی تا حدود چند دهه پیش در سرزمین ما رایج بود. این رسم علاوه بر گیلان و مازندران در برخی روستاها و نواحی کوهپایه ای جنوبی البرز که در ارتباط فرهنگی و اقتصادی با شمال قرار داشتند نیز معمول بود. دو رسم اصلی در جشن تیرما سیزه یکی “فال گیری” و دیگری “لال شوش زنی” است. البته شکل انجام آن در نقاط مختلف متفاوت می‌باشد. در این شب معمولا اهالی ده برای فال گرفتن در یکی از خانه ها جمع می‌شدند فال گرفتن معمولا بر عهده کسی بود که دوبیتی های محلی را در خاطر داشت و به اصطلاح “طبری خان” یا “امیری خان” خوانده می‌شد. استاد فال گیر ظرفی پر از آب را در پیش روی می‌نهاد و هر یک از افراد به نیت فال نشانه‌ای از خود مثل مهره انگشتری، دگمه، سنجاق و مانند آنها را در ظرف می‌انداخت. استاد وقتی دوبیتی می‌خواند نشانه ای از ظرف بیرون می‌آورد و تعبیر آن دو بیت جواب فال صاحب آن نشانه بود. رسم دیگر در تیرماسیزه “لال شوش زنی” است. “شوش” به معنی “ترکه” است. در این شب معمولاً بزرگتر خانواده بی آنکه سخن بگوید ترکه ای را به آرامی بر بدن اهل خانه، دام‌ها در و دیوار و انبار اذوغه و چیزهای دیگر می‌زد تا موجب برکت شود. دامداران کوه نشین گیلان هرساله این رسم را با علاقه خاصی برگزار می‌کردند. جشن تیرماسیزه را بصورتی می‌توان با جشن یلدا مقایسه کرد بخصوص از نظر تفأل از کتاب حافظ در شب یلدا که می‌تواند اقتباسی از تفأل تیرگان باشد. جشن تیرما سیزه از چند جهت دیگر هم با مراسم شب یلدا مشابهت دارد. یکی اینکه هر دو رسم در شب برگزار می شود. دیگر اینکه گردهمایی همسایگان در یک خانه و پذیرایی صاحب خانه از آنان با میوه و آجیل است که به اصطلاح محلی به آن “شب چره” می‌گفتند. مهم تر از همه تفأل خواندن شعر و تشخیص خیر و شر با برداشت مفهوم آن است. نحوه تفآل تیرماسیزه به این صورت بود که ظرفی مسی را که معمولاً آفتابه یا چیری بود در وسط اتاق می گذاشتند و تا نیمه آن را آب می ریختند. هر یک از حاضران نشانه ای در آب می انداختند. فال گیر دو بیتی های چندی را به طبری می خواند و کنار ظرف می نشست درحالیکه طبری خان دو بیتی را می خواند دختر کم سن و سال(نابالغ) به درون ظرف دست می برد و نشانی را بیرون می آورد. مفهوم دو بیتی بیانگر نیکی یا بدی فال بود. فالگیر با برگرداندن نشانه به صاحب آن در واقع مراد صاحب فال را می داد. بیشتر نیت ها نیز محور نامزدی جوانان یا سفر زیارتی میانسالان بود.

آینه تکم نمایشی عروسکی است. تکم‌چی‌ها که پیام‌آوران نوروز بودند از اردبیل به نواحی غرب گیلان می‌آمدند و گاهی تا حدود بندرانزلی و رشت نیز می‌رفتند. تکم (عروسک) را به شکل بز و به اندازه حدود دو کف دست انسان از تخته و چوب می‌ساختند بطوری که پاهای آن قابلیت حرکت دادن داشت در دو طرف آن دو آینه کوچک می‌چسباندند و با تکه پارچه‌ها، منجوق‌ها و پرهای رنگین آن را می‌آراستند به این لحاظ آن را آینه تکم می‌نامیدند. تکم بوسیله چوبی به طول حدود نیم متر که به زیرتنه آن متصل بود حرکت داده می‌شد. در این نمایش هماهنگ با ترانه‌هایی که خوانده می‌شد عروسک را به حرکت و رقص درمی‌آورند و عروسک حرکت می‌کرد و برحسب سرعتی که تکم‌چی به آن می‌داد آرامتر یا سریعتر، ایستاده یا نشسته روی تخته گرد قرار می‌گرفت و صدای برخورد آن به تخته با آهنگ ترانه‌ای که خوانده می‌شد هم آهنگ می‌گردید.

آتش بازان با صورت های سیاه از دوده و زغال، از گروه های پیش نوروزی بودند و از نیمۀ دومِ اسفند ماه، در شهرها و روستاها پیدا می شدند.

آنها دو نفر بودند که گاه با لباس معمولی و کلاهی بوقی و گاه در هیاتِ حاجی فیروزهای تهرانی، هنرنمایی می کردند.

نفر اول که کارِ آتش بازی را انجام می داد، در دستِ چپ ظرفِ حلبیِ نفت و چند میلۀ نازکِ بیست یا بیست و پنج سانتی داشت، بر رویِ هر میله به اندازۀ گردویی متوسط، چون مشعل، کهنه پیچیده شده بود. به او غولِ آتش باز می گفتند ( شاید به خاطرِ چهرۀ سیاه کرده یا بازی کردن با آتش ).

نفرِ دیگر با همان لباس و شمایل، در حالی که دو تکۀ تخته را به هم میکوفت، شادمانه می خواند:

عیارَ آتیش بزام --- میلِ به آتیش دارَم
عیارِ آتش بازم --- میل به آتش دارم

غولِ آتش باز یکی از مشعلک ها را می افروخت و به دهان می برد و خاموش می کرد و یا بر روی زبانش می غلطاند. گاه مقداری نفت در دهان می ریخت و در حالی که آن را با فشار بر روی شعلۀ مشعلک فوت می کرد، شعله های انبوهی پدید می آمورد، بیننده گمان می برد آن شعله ها از دهانِ غول بیرون می جهد.

در شهرِ رشت غولِ آتش باز به درِ خانه ها نمی آمد و بیشتر در جلوی مغازه ها هنرنمایی می کرد و پولِ سیاهی از کاسب کاران می گرفت. هنرنماییِ آتش باز، ویژۀ بازاریان بود.

به هنگامِ پدیدار شدنِ غولِ آتش باز، بچه های محله خبر می شدند، شادمانه می خندیدند و به همان آهنگی که دستیارِ غول آواز می خواند، دست می زدند و دَم می گرفتند:

غولِ بیدین؛ غولِ --- اَنِ کمر بیجیر چوله

غول را ببین، غول را --- پایینِ کمرش، گِل آلود است

آتش باز به این آهنگ و نوا - که بیتی است برگرفته از عروسه گولی و گویا به سببِ شباهتِ غولِ آتش باز با غولِ آن بازیِ نمایشی، بر زبانِ کودکان جاری می شد - تخته هایش را به هم می کوفت و سر و دستی می جنباند و رقصکی می کرد. اما حاجی فیروز خیلی کمتر و به ندرت در گیلان کاربردِ پیش نوروزی داشت و پدیدار می شد.

جدول واج های گیله دپ:

* دپ «dep»: واژه ای ایرانی باستان است که به معنای خط و الفبا می باشد. ما  این واژه را به جای واژه ی عربی "خط" به کار برده ایم.

** این خط از راست به چپ نگاشته می شود.

توضیحات کامل تر را در این مقاله بخوانید

آموزش خط و الفبای گیلکی
تعداد صفحات: ۴۷

کد مقاله: ج/۱/۱۴

شماره ششم/پاییز ۹۵

دریافت

لطفا دیدگاه خود را در باب این خط به ما بگویید.

نقاره ساز ضربی به صورت طبل دوتایی است که سطح یکی از دیگری کوچکتر است و هر دو به وسیله یک نوازنده با دو چوب نواخته می‌شود.این ابزار موسیقی بومی محلی از دو طبل کاسه مانند درست شده که کاسهٔ بزرگتر صدای «بم» و کاسه کوچک صدای «زیر» می‌دهد. کاسه‌های نقاره را از مس یا سفال درست می‌کنند و روی آن پوست گاو و یا گوسفند می‌کشند.

در جنوب دریای کاسپین در استان گیلان جایی که رودخانه خروشان سپیدرود در بندر کیاشهر به این دریا می پیوندد جنگلی کوچک اما دیدنی خودنمایی می کند. این محدودۀ جنگلی 18 هکتاری، امروزه در داخل شهر ساحلی بندر کیاشهر به پارک جنگلی تبدیل شده است.

این پارک از شمال به اراضی سایت گردشگری ساحل کیاشهر، از جنوب به بافت شهری، از شرق به دهکده ساحلی و از غرب به نهالستان کیاشهر منتهی می شود. عمده پوشش گیاهی این پارک از درختان توسکای ساحلی تشکیل شده است که تقریبا به طور خالص و یکنواخت در سطح پارک در مجاورت جاده و مزارع برنج قرار دارند. در برخی از نقاط آن نیز گیاهان بالا رونده با ساقه های در هم پیچیده ضمن ایجاد زیبایی وحشی، نمایی از جنگل طبیعی و چشم نواز را به وجود آورده است.