دورست فراعنه زمات بو که اولین بار گیلکون نوم دیباره مین بومه.یه دفار یکته جی مصر فرعونون یه جمعیته ردده بودره بو. همته خمَ بون ده راسته نوبون! هرجا شودری بو هیتو بو مردومون فرعون واسی خمه بون. تا یه جا برسه بده یه نفر ای کاره نوده هیچ کناریِ ایسا اوشونی کی خمَ بونو نیا کادره بو خنده گود.

فرعونِ ای کار جی سوج بوما خشم امره بوته او فلون فلون بوبو کیسه مه تعظیم نوده هیچ ، ریشخندم کادره؟؟ فرعونِ اطرافیون ترس و لرز امره بومن جلو بوتن فرعون جون ، تی بلا می سر اونهِ وا بدی ، اونه کله خرابه ، اونه هیچه حالی نبنه ، گیلون زاکه. 

فرعون بفهمسه خنده بوده طرفه دوخانده بوته: «تی جون قربون بلا می سر!!!!»

ترجمـــــــــــــــــه ی فــــــــــارسی

دقیقا در دوران فراعنه بود که نخستین بار نام گیلک ها در تاریخ آمد. یک بار که یکی از فرعون های مصر از جمعیتی گذر میکرد همه خم میشدند (تعظیم میکردند).هرجا رد میشد همین گونه بود و همه برایش خم میشدند ، تا به یک جا رسید و دید که یک نفر این کار را نکرد هیچ در گوشه ای ایستاده و کسانی رو که خم شدند به سخره میگره و میخنده.

فرعون با خشم از این کار مرد گفت اون فلان فلان شده کیه که تعظیم نکرده هیچ مرا ریشخند میکند؟؟ اطرافیان فرعون با ترس و لرز جلو آمدند و گفتند غرعون جان بلایت به سرم بخورد(تی بلا می سر) ، اونو ولش کن ، کله ی اون خرابه ، اون هیچی حالیش نمیشه ، بچه ی گیلانه.

فرعون تا فهمید ، خنده ای کرد و طرف رو صدا زد گفت:« تی جون قربون ، بلا می سر!!!!»

خدوندا از دست این زمانــه سوختـم/ و خون دل خویش را پیاپی نوشیدم

تا کی اینگونه مات و مبهوت بنشینم /که با خــــون دل خویـــــش مــــردم

از خودم

لاسپاره چیست؟

لاسپاره ، شلوار گیله مردی است که به هنگام کشتی می پوشند،گرچه لاسپاره به طور کلی شلوار های قدیمی مردان گیل و دیلم بو که در گذشته می پوشیدند.لاسپاره از دو بخش تشکیل شده است : لاس + پاره ، که لاس یا لا یا لاه در زبان گیلکی میشود چرم و یا نوعی ابریشم ارزان قیمت که احتمالا همان کژ یا کج فارسی است که از آن خفتان(کژآگند) و لاسپاره می دوختند. لاسپاره ی چرمی نیز داشتیم که به جای کژ از چرم برای دوختن آن استفاده می شد که امروزه کمتر یافت می شود.بخش دوم لاسپاره نیز ، پاره است که به معنای تکه ، پاره ، بخشی از چیزی که در مجموع به معنای تکه کژ یا تکه چرم و یا شلوار چرمی و کژی می شود.

چرا از لاسپاره برای کشتی گیله مردی استفاده می کردند؟

هم چرم و هم لاس یا لاه همانگونه که گفتم از ابریشم است و ابریشم نیز استحکام زیادی دارد و به هنگام کشتی نیز احتمال پارگی کم بوده و کمتر پیش می آم که در هنگام کشتی پاره و جِر خورده شود.

لاسپاره را چگونه می دوختند:

لاسپاره را با نخ و پارچه ی ابریشمی (لاس و یا همان کژ) و پاچه ی آن تنگ و چند لا بوده که هنگام گرفتن و فنون کشتی پاره نشودو یا به زیر پای کشتی گیر گیر نکند و زمین نزند. در کمرگاه نیز همینگونه بوده و نیازی به شال یا کمربند نداشته . بر روی دو طرف لاسپاره یا نوار سفید و یا سرخی که مشخصا کشتی گیران را با این دو رنگ مشخص میکردند و بر خلاف کشتی های امروزه که از دو رنگ قرمز و آبی استفاده می شود. رنگ شلوار نیز عمدتا تیره و سیاه بود گرچه امروز در دوره ی ما کشتی گران شلورا  سفید رنگ هم می پوشند.

در این تصویر لاسپاره به خوبی مشخص است.

ابو عبدالله شمس الدین تبریزی نومبر شمس مغربی آذری شعرگوتن کسونی بو کی خو شعرون خو ماری زووُن ،تاتی لوزهِ ، یاتکار بنه.شمس مغربی سده 8-9 شعرگوتن کسون و خودابشناسون بو و آمند دیهات ، کی تبریز جیرمحلون بو بزاسته بوبو و 808 مین بمرده.چارته دو بیتی اینه شعرون جی ویجین بوبو ایسه.

***************************************

دیره اویان چمن سامان بگرته / چمن بوم و برو دامان بگرته 

بجز اویان نوینــــم در بـــرو بوم / برو بومــم همه اویان بگرته 

****

خوراژ زردی شره ب كوشن وهیر / كه دام انداتمی  اژ رای نچــــیر 

ناگه هان هاكتم ب دام خوبـــــان / دام و نچیر و هیرم  بشـر اژ ویر 

****

ار دریا رســـــــم دریا ت وینم / ورب صحرارسم صحرا ت وینم  

بجز تو هیچ كیج نیه ب گیتی / اژان هرجا رسم انجـا ت وینم

****

سحرگاهان ك دیلم تاو گیره / اژ آهم هفت چرخ آلاو گیره

چ دیلـــــم آذرین آهـی بر آی / گهان اژ آه دیلـــــم تاو گیره 

ویته بوبو آوای تات جی 

تور tur: دیوانه

غتل qatl: روز عاشورا

باجهَ bâja: روزنه ی دیوار

لوجَن luj∂n: روزنه ی سقف

زناکzenak: زن

جیر ، جیهیرjihir: پایین

سمبِل ، سمبیل : سبیل

درزان darz∂n: سوزن

اَسیو asiv: سیب

زیآدهَ ziâda: سیزده

خال : شاخه ی درخت

وَرَه vara: بره

میجه mija: مژه 

دَرگهَ darga: محتوی یک مشت

مرداک merdak: مرد

کرگ karg: مرغ

مرس m∂rs: مس

مَچچَت machch∂t : مسجد ، برابر با مَزگـَت mazg∂t گیلکی

دلهَ d∂la: شیره داخل نان روغنی

لپپهَ lappa: موج

گاچgâch: آغل بره و گوسفند

کالا، کالkâla: آغوز ، اولین شیر دام

اَ a: آن ، او

آسن âsan: آهن

بال bâl: بازو

آیَنکا، آوگینهَ ayankâ , avginâ: آیینه

رز raz: انگور (باغ)

جان : تن ، بدن

پیلله pille: بزرگ

دَوری، دُوُری davri , duri: بشقاب

کشه kaša: آغوش ، بغل

وره ، ولگه valga: بندآب

بِر ، بوور bür , bar: بوته ی خار

ویه ، وی viya:بید

خایه xaya: بیضه

غزان ، غزغان qazqân: پاتیل

خرمنگا: جای خرمنگیری

جاهیلjahil: جوان

شیو ، شی šiv, ši: جوانه ی درخت

کارد : چاقو

چموش رزین : چموش ، چموش بنددار

چانه : چانه

خانی : چشمه 

داز : داس علف چینی، داس بدون دندانه

داره ، دََََ َره däre: داس علف خرد کن، داس دندانه دار

دان : دانه

بر : در ، درب

دِرِجد ، دُرُج derejd: زِبر

دِله dela: درون ، داخل 

گردش gardaš: دفعه ، بار

چپورchapür: دنده ، اسختوان کمر 

بامچا ، مکابیچ makâbich, bâmchâ: ذرت ، بلال

تومونِ کوتا بندَ مونی ، هرچی توشکه زِنی ، کوتا ترا بنی.

بند تنبان کوتاه را می مانی ، هرچه قدر گره می زنی ، کوتاه تر می شوی.

دار هرچی ویشتر با باره ، اونه سر جیرتر هنه.

درخت هرچه بار بیشتری بیاورد ، سرش پایین تر می آید.

شآله ، آدم خور چاگودی؟!

از شغال آدم خر درست کردی؟!

خودا شمشیر همیشک تیجه.

شمشیر خدا همیشه تیز است.

کولا سر شی بو ، بشوی پا شی بَبوی؟

کلاه برای سرِ بود ، رفت شد برای پا؟

کلن هم سر ، کورون هم چوم.

سر کچل ها مانند هم ، چشم کورها مانند هم.

کرک؟! گله جیک ندنم ، مره بوخونی.

پرنده؟! من حتی جیرجیرک خاکی هم ندارم که برایم آواز بخواند.

وانیویس نوم: آداب و آیین مراسم کشتی گیله مردی در فرهنگ گیلان

بنویشته کس: امیرهوشنگ برونی

ولگون: 15 ولگ

فرمت: pdf

جیرکش واسی بشین بنویشته ی ایدامه

↓

↓

↓

لاسپاره چیسه؟

لاسپاره ، گیله مردی شلواره گونن که کوشتی زمات مین خوشونه تن دگونن. گرچی لاسپاره به طور کلی گیلون قدیمی شلوار مرداکون بو که دیباره(گذشته) مین پوشِیین.لاسپاره دوته بخش جی دورسته بو : لاس+ پاره ، کی لاس یا لا یا لاه گیلکی مین بنه چرم و یا نوعی ابریشم که احتمالا فارسی مین بنه هو کژ یا کج کی نوعی ارزون ابریشم ایسه و اونه خفتان و لاسپاره جی ایستفاده گودن.و لاسپراه ی چرمیم دشتیم که الون ده کمتر پیدا بَنه.پاره ام بنه هو تیکه ، پاره که در کول معنی دنه تکه چرم یا تکه کژ و تنکه ای لاس امره بودوخته بوبو ببی.

چره لاس جی گیله مردی کوشتی واسی ایستفاده گودن:

لاس یا لاه ایوتری ی بوتم از ابریشم ایسه و ابریشمم اسنحکام زیادی دنه کوشتی مین احتمال پارگی کم بو و کمتر پیش امو که کوشتی مین لاسپاره دوسسنه بی و پارِوَه بی. 

لاسپارهَ چتو دوتن:

لاسپاره ابریشمی یا لاس نخ امره دوتن و اونه پاچه چن لایه گیتن که فند زیین مین دوسسنه نبی و یا کوشتی گیر پا جی نشی و زیمین نزنی. اونه کمره و قیشگا سرم هیتو بو چنونچه قیش نیاز ندشت و فشک سرم چن لایه گیتن. لاسپاره دو طرفه سر یا نوار سیپید گیتن یا سورخ که ای نشونه دنه که کوشتی گیرونِ ای دو رنگ امره موشخصه گودن و برخلاف کشتی فعلی که قرمز و آبی پوشنن گیله مردی کوشتی مین خواه دو رنگِ سوره سفید مشخص ببی. لاسپاره رنگم سایه بو گرچی تازگی امه دوره مین کوشتی گیرون سفید لاسپارم پوشنن.

 این تصویر مین لاسپاره به خوبی موشخص ایسه.

ترجــــــــــــــــمه ی فــــــــــــــــــــارسی

خودا خودا ای آزگار دسهِ جی بسوختم/ می خونِ دیلــــکهِ هیتو فوتوشتم

تا کِی ایتــــــو مو تــــام بزه بنیشِـــــــم / کی خونِ دیل امره مــو بَمَـــــردم

از خودم

ترجـــــــــــــومه ی پارســـــــــــــــی

ایســـم ایتا دپــرکســــــه ســـــتاره/ جــــه همچـــی کرا بمـــــــه نظاره

تا خاک بدا می دونــــــه پایا ماچی/ زمان ، بُبُــــسته زندگـــــــی دیاره

اُلاَره سالَه می چول رخص واَستی/ بجــــار کـرا مـــــه ره زنه نقــــــاره

جه جنگـــل اوخان ، نخوانـــــده رازا/ خواَنــم که گُــــرخانه بایـــــه دواره

برشته می خیـاَل ، هَزارتا رشتــــه/ چه پاره کود ، چه توشکا زه دُواره

امــــا دره می گــــــرم جلــــف جانا/ ایتا پلـــــــئه نیشانه بو اشــــــاره

ئی جور مرا واپختــــــنا می طالــــه/ نبم جه می جُخُفته ریشـــه پاره

هو ریشه یه که نُرسَفِه جـه تیجـی/ داره مرا اجــــور بـه تـی اجـــــاره

واوُ ایذه جه غنچه واَشــــــکُفم من!/ می دونه چوم تی زپه انتــــظاره

تی قفـــلا می کلیـــــد جا دپرکـــان/ واکون تـــرا که فانــــــدری دوکاره

وِری بدیــــن که «پـاد»ره دورشــکا/ بامــــو تانی تونم ببی ســــواره

محسن آریاپاد